Concentratie (Dharana)
Mediteren heeft niet het doel om het denken uit te schakelen, of beter te leren voelen. Mediteren gaat over zuiver denken. En dat verbindt yoga met de mens. De eigenschap van een mens is dat hij denkt en bewustzijn heeft. Dat is waar yoga overgaat. Wij vertalen vandaag de dag yoga vaak naar ‘leren voelen’. Voelen hoort bij ons zoals het bij een dier hoort. Wat ons mens onderscheidt van dieren, is dat wij denken en kunnen nadenken over wat we voelen. Yoga is in de oudheid ontstaan om dit onderscheid verder te ontwikkelen, en het denken steeds zuiver te maken en te leren beheersen.
Dit is wat ik ontdek in de sutra’s . De sutra’s prijzen het denken, het zuivere denken, en de yogi stelt zich als doel alles wat het zuivere denken in de weg zit uit te schakelen. Dat zijn de schommelingen in geest en lichaam. Schommelingen in de geest zijn emoties, gevoelens, en overtuigingen, onjuiste kennis, vastgekoekte herinneringen. Schommelingen in het lichaam zijn stramme spieren, luie spieren, stijve gewrichten, ongemakken die, waarschijnlijk voortkomen uit de mentale schommelingen.
In onze tijd, om mij heen, wij, vertalen yoga juist weer naar leren voelen, terug naar de verbinding met de natuur. Zijn wij het zuivere denken ontstegen? Hebben wij het denken al bereikt en over heerst ons hoofd dusdanig, dat wij terug willen naar een primitievere staat? Zijn wij het vele denken en de ratio beu? Zijn wij gelukkiger als we meer voelen? Of zijn wij in balans als wij onze gevoelens kunnen beheersen vanuit het denken en bewustzijn?
Maar yoga gaat over leren zuiver te denken.
Sutra III.1 Desa-bandhas cittasya dharana
Concentratie is het vasthouden van het denken binnen een begrensde mentale ruimte
De eerste vijf stappen van het yogapad elimineren stap voor stap de uiterlijke oorzaken van mentale verstrooiing. Yama en Niyama elimineren verstoringen door onbeheerste emoties en begeerten. Asana en Pranayama elimineren de verstoringen die voortkomen uit het fysieke lichaam. Met Prathyahara koppel je de zintuigen los van het denken, de indrukken die de buitenwereld op het denken maakt, worden losgemaakt. Steeds meer is het denken van de buitenwereld geïsoleerd en kan de Sadhakaka zijn denken zonder verstoring van buitenaf aanpakken. Dan is de leerling gereed om de volgende drie stappen te gaan beoefenen.
Hieruit blijkt dat er toch wel een opbouw in het 8 voudige pad zit. Het is niet zo dat je eerst stap 1 helemaal moet kunnen, en dan pas verder kunt gaan naar 2. Maar toch is het belangrijk dat je de eerste vijf stappen enigszins beheerst voordat je met concentratie en meditatie aan de slag gaat. Dit is een van de meest evidente oorzaken waarom veel serieuze yogastudenten blijven tobben met meditatie en concentratie en het yogapad opgeven. Omdat de systematische voorbereiding ontbreekt. Tenzij vorige levens je al zover hebben gebracht en je direct kunt gaan mediteren, dan heb je minder op te schonen in dit leven:) Er zijn nu eenmaal mensen die met een hoge mate van Vairaghya (ongehecht, begeerteloos) geboren worden en het vermogen om hun voertuigen te beheersen al bezitten.
In Dharana wordt het denkvermogen opgesloten binnen een begrensde ruimte. Het denken moet meteen teruggevoerd worden als het naar buiten afdwaalt. Dit is het doel van Dharana: het denken blijft aldoor bezig met het beschouwen van 1 object en wordt direct terug gevoerd, zodra de verbinding verbroken is. Het doel is de onderbrekingen steeds meer te verminderen en uiteindelijk buiten te houden. Steeds meer wordt de graad van oplettendheid en de kracht van aandacht verhoogd. Je bouwt conditie van het denken op. Hoe lang hou je het vol om je op 1 object, of kwestie, of vraagstuk te concentreren?